Frau Perchta – Kerst heks

Frau Perchta is in onze contreien minder bekend, ze komt vooral veel voor in Duitsland en Oostenrijk. Hoewel bepaalde Oudnederlandse tradities elementen lijken te bevatten die uit de verhalen rondom Frau Perchta afstammen.

Zij is de oude heks, de Crone, die aan het einde van de Joel periode komt kijken of je wel klaar bent met al je huishoudelijke klussen. Zij is een oude spinster en ze keek in eerste instantie dan ook vooral of je wel voldoende vlas voor het jaar gesponnen had. Op zes januari was het traditie dat je hier klaar mee was en je je grote weefgetouw op kon zetten om al het gesponnen vlas om te zetten in geweven stof. Had je niet voldoende gesponnen? Dan kon ze machtig kwaad worden en je overgebleven half gesponnen vlas kapottrappen of zelfs in de fik steken.

Frau Perchta heeft hier iets gemeen met de godin Frigga uit de Noorse mythologie. Ook zij is een spinster en zou zelfs in haar weefsels het lot van ieder kunnen vinden, of zelfs in het weefsel kunnen veranderen. Beiden zijn naast hun liefde voor spinnen en weven ook een groot voorstander van een opgeruimd huis. Frau Perchta gaat hierin echter wel duidelijk een beetje verder.
Iets dichter bij ons is natuurlijk Vrouw Holle, ook zij zou heel veel overeenkomsten hebben met Frau Perchta. Vooral in het belonen van goed gedrag en het bestraffen van slecht gedrag.

Op zes januari is het Perchtennacht. Je huis dient op orde te zijn en mocht je nog van het weven zijn, dan moet dat uiteraard ook allemaal klaar staan voor het nieuwe jaar. Op deze dag mag je alleen pap en vis eten. Iets anders is wat Frau Perchta betreft een doodzonde en dat nam ze heel letterlijk. Mocht je de pech hebben haar te zien, dan zou je een oude vrouw in vodden zien met een soort snavelvormig masker voor haar gezicht. De snavel zou van ijzer zijn en ze zou ook ijzeren kettingen meeslepen om flink herrie mee te kunnen maken.
De snavel zou kunnen wijzen op een oorsprong van Frau Perchta in een van de Oost-Europese vogelgodinnen. Godinnen hadden daar vaak de vorm van een vogel. Deze traditie zou dan met de trek van Germaanse stammen meegenomen en onderweg hervormd kunnen zijn geraakt toen deze stammen richting Zuid-Duitsland trokken. Deze theorie wordt beschreven door de Germanist Erika Timm.

Ze controleert of alles op orde is en als dat niet zo is, dan zoekt ze je op waar je ligt te slapen, vermoord je en vervangt je ingewanden met stro en stenen. In sommige vertellingen kon je dan ook nog eens zo toegetakeld een vijver, meer of put in worden gegooid.
Maar als alles op orde is, is ze ook net zo rijkelijk in belonen. Ze gunt ieder mooie dromen en zorgt ervoor dat je oogst in het komende jaar heel rijk zal zijn.

Zoals je begrijpt, werd Frau Perchta op een gegeven moment ook gebruikt als een mooi verhaal om kinderen aan te sporen te helpen voor zes januari hun kamers echt helemaal op orde te hebben. De verhalen werden dan wel vaak iets vriendelijker gemaakt, ze zou nachtmerries brengen als de kamers niet op orde waren.
Niet alleen ouders, maar zelfs de gebroeders Grimm lijken zich door haar te hebben laten inspireren. Er wordt gezegd dat hun verhaal over de Drie Spinsters voor een deel op Frau Perchta is gebaseerd.

Een andere inspiratie die Frau Perchta lijkt te zijn geweest is voor Krampus. De tradities rondom Frau Perchta is ouder dan die van Krampus en behalve haar rol op zes januari in het beoordelen van het spinnen en het huishouden, was zij ook van de wilde jacht in deze periode en vloog zij rond vergezeld door haar Perchten (haar ‘knechten’). Zij waren ook monsterlijk vormgegeven, met een eng masker en gehuld in kleding van graan. Zij hielpen Frau Perchta ook in haar belangrijke taken en hun kleding heeft te maken met het mogen uitdelen van de beloning om de graanvelden extra vruchtbaar te mogen maken. De Perchten lijken als een druppel water op Krampus. En bij de Perchtenlopen die sinds de 16e eeuw werden gelopen, ging men verkleedt als Percht langs de deuren. Vuil (en kwaad) wegvegend, Perchtenliederen zingend en men danst rond terwijl herrie wordt gemaakt met koeienbellen. Ook wordt er veel hoog gesprongen, wat symbool staat voor het hoog laten groeien van het graan. Veel van deze elementen zie je ook terug in de rondgang van Krampus door de steden.

Er is nog veel meer te vertellen rondom Frau Perchta. Maar, zo rondt deze tijd, wilde ik dit stukje folklore toch graag met jullie delen. Volgend jaar misschien toch iets eerder beginnen met opruimen? Gewoon, voor de zekerheid?

Over de schrijver:

Naam: Raymond Brettschneider

(klik op de naam voor meer van deze schrijver)

Wie ben ik: Wandmaker, male witch, Potterhead en webmaster/schrijver bij Eik-en-Blad

Website(s): magicmischief.nl & cailleaghscandles.nl

Lieve lezer, de schrijvers en illustratoren van Eik-en-Blad maken alles vanuit hun eigen passie en als vrijwilligers. En er is niets zo motiverend voor een vrijwilliger als een blijk van waardering in de vorm van een reactie. Dit kan onderaan dit artikel in het reactieformulier. Om spam te voorkomen moet je eerste reactie op de site eerst éénmaal door een beheerder worden goedgekeurd.
Geen tijd om een hele reactie te schrijven? Je kan ook kiezen om (anoniem) een aantal sterren achter te laten door te kiezen hoeveel sterren je als waardering wenst achter te laten. Ook dat wordt zeer gewaardeerd!