Faeries

De druïden waar dit nummer van Eik-en-Blad over gaat waren een belangrijk onderdeel van de Keltische stammen die in een bepaalde periode in Europa leefden. Omdat de Kelten zelf niet schreven is er geen directe getuigenis van hun geloof en gewoontes overgebleven. Alle geschreven materiaal is, of door tijdgenoten uit de tweede hand, of pas veel later opgetekend. Toch maakt dat het materiaal niet onbelangrijk, zeker niet als het gecombineerd kan worden met archeologische vondsten.
Tekst en afbeeldingen: Jacqueline Kok

Geschreven materiaal

Veel van het geschreven materiaal gaat over de bijzondere daden van mensen en goden. Het zijn heldenverhalen en mythologische verhalen waarin niet altijd meer duidelijk is wie goden en wie mensen zijn.
Belangrijke geschreven bronnen voor de Keltische mythologie zijn:

• Ierse mythologie: de Ulster cyclus, de Finn cyclus, de Mythologische cyclus en de Historische cyclus.
• Brits/Welshe mythologie: de Mabinogion, boek van Taliesin

Van de Gallische mythologie is alleen via Romeinse auteurs iets overgebleven.

Ook de koning Arthur verhalen stammen oorspronkelijk uit de Keltische periode en geven een beeld over de (denk)wereld van de Kelten.

Al deze verhalen vertellen over de daden van helden en goden die in de tijd van de oude Kelten leefden. Er tussen door vinden we informatie over de faeries.

Gebruiken en legendes

Naast deze geschriften zijn veel gebruiken blijven voortleven in de orale traditie en culturele gebruiken. Juist in de gebruiken en legendes vind je veel aanwijzingen over hoe mensen dachten, wat ze belangrijk vonden, waar ze bang voor waren en wat ze graag wilden. En hoewel ook dit vaak gekleurd is door de tand des tijds, is hier zeker nog belangrijke informatie over de Kelten en hun gedachtegoed terug te vinden.

Faeries

Deze gebruiken en legendes gaan heel vaak over wezens die geen mensen zijn, maar ook geen goden. De Engelse verzamelterm term voor deze wezens is faeries (fairies) of fey (fay of fae), de spelling kan variëren. Wij vertalen dat met elven, maar dat zijn dan niet alleen de typische elven zoals die in moderne sprookjesboeken staan. Integendeel, het is een bonte verzameling van aardmannetjes, dwergen, watergeesten en meer.
Het woord faeries komt van fair folk, goede mensen, hoewel zeker niet alle faeries goed waren.
Ik zal hier de term faeries gebruiken als verzamelnaam voor deze wonderbaarlijke wezens.
Sommige van deze faeries vind je door heel Europa (en daar buiten), bijvoorbeeld het wisselkind en de dwergen. Anderen zijn typisch voor de Kelten.

Oorsprong

Volgens de legenden stammen de faeries af van de mensen die voor de Kelten naar Groot Brittannië kwamen, de Tuatha Dé Danann. Na oorlogen tussen de Kelten en de Tuatha Dé Danann trokken de laatsten zich terug in de sidhe. Sidhe betekent heuvels in het Oud-Iers. De term wordt vaak gebruikt voor zowel de woonplaats, de heuvels, als voor de bewoners, de faeries.
Via de sidhe kwam je in een bovennatuurlijke wereld, The Otherworld, de Andere Wereld. Er waren poorten in bijzondere heuvels of dolmen. Bijzonder was dat je niet dood hoefde te gaan om naar deze andere wereld te gaan, het is geen dodenrijk. Dat is bij veel andere mythologische werelden wel het geval.

Kelten

Voor de Kelten waren de faeries bijzonder omdat ze over gaven beschikten die men zelf niet had, zoals spreken met de doden. Zij waren verbonden met de helden en goden en zij hadden er waarschijnlijk een redelijk goede verstandhouding mee. Zo was het de gewoonte om voor bijvoorbeeld de pooka, een groot zwart paard, iets van de oogst af te staan zodat het je niet lastig viel. Dit kan beschouwd worden als een vorm van offeren aan de goden of natuurgeesten. Maar ook als offeren aan de voorouders, omdat de verhalen waaruit de faeries komen, vaak gaan over de helden van het verleden; de voorouders.

Ondeugend

Het opvallendste aan faeries in de Keltische mythologie is dat ze vrijwel altijd ondeugend zijn en soms ook bedriegers. Maar vaker nog lijkt het er op dat ze vooral gebruik maken van de hebberigheid of domheid van mensen. Er zijn echter ook een paar echt kwaadaardige, zoals de kelpie. En er zijn ook heel behulpzame, die je graag te vriend wilt houden, zoals de brownie.

Met name rond Beltane en Samhain is hun aanwezigheid merkbaar en in de oude volksgebruiken is het dan de gewoonte om zo veel mogelijk binnen te blijven.

Gedaanteveranderingen

Een belangrijk kenmerk van veel faeries is dat ze van gedaante kunnen veranderen. Hierdoor kunnen ze hun gestalte aanpassen aan de omstandigheden en aan hun plan. Een aantal van de meer kwaadwillenden veranderen zich in mooie mannen of vrouwen, of soms in dieren, om mensen in hun val te laten lopen. Dit zie je bijvoorbeeld bij een aantal waterfaeries zoals kelpies.

Kwaadaardig

In de loop van de eeuwen werd door het verdwijnen van de oude goden en natuurreligie de rol van de faeries anders. De meeste verhalen die zijn overgeleverd stammen uit deze latere tijden. De faeries worden dan ook vervelender en kwaadaardiger.

Een mooi voorbeeld hiervan is de banshee. Oorspronkelijk betekent het woord elf-vrouw (bean sidhe). In de Ierse gebruiken zong een vrouw treurliederen bij een begrafenis. Deze twee zaken zijn samengevoegd tot een vampierachtige verschijning, de banshee, wiens zang, later ijselijke kreet, een dood aankondigde of zelfs veroorzaakte. Zij lokte met haar schoonheid jonge mannen en zoog hun bloed op.

Hedendaags

Tegenwoordig zijn veel van de faeries terug te vinden in verhalen en films. Bijvoorbeeld in Lord of the Rings, The Dark Chrystal en Spiderwick. De faeries blijven mensen van alle leeftijden en in alle tijden aanspreken.

Over de schrijfster/illustrator:

Naam: Jacqueline Kok

(klik op de naam voor meer van deze schrijfster)

Wie ben ik: Schrijver, ontwerper en voormalig redacteur bij Eik-en-Blad

Website(s): Jacquelinekok.nl & Instagram

Lieve lezer, de schrijvers en illustratoren van Eik-en-Blad maken alles vanuit hun eigen passie en als vrijwilligers. En er is niets zo motiverend voor een vrijwilliger als een blijk van waardering in de vorm van een reactie. Dit kan onderaan dit artikel in het reactieformulier. Om spam te voorkomen moet je eerste reactie op de site eerst éénmaal door een beheerder worden goedgekeurd.
Geen tijd om een hele reactie te schrijven? Je kan ook kiezen om (anoniem) een aantal sterren achter te laten door te kiezen hoeveel sterren je als waardering wenst achter te laten. Ook dat wordt zeer gewaardeerd!