Druïden: Klassieke bronnen als inspiratie voor de 21 eeuw

Over de druïden hebben we niet erg veel historische bronnen, en de bronnen die we hebben zijn vrijwel allemaal indirect. Dit vergroot het mysterie rondom de druïden alleen maar. Wie waren zij en wat was hun betekenis voor de Keltische samenleving?
Er zijn twee voorname bronnen voor de druïden in de Oudheid: de klassieke schrijvers en archeologische vondsten. Ook in de Middeleeuwen wordt er nog over druïden geschreven in een mythologische en soms semi-historische setting. Als je je in deze bronnen verdiept, kun je daar nog behoorlijk wat uit halen en er zijn dan ook al boeken vol geschreven. Zoveel ruimte heb ik niet tot mijn beschikking, en ik beperk mij daarom tot klassieke bronnen, omdat daarin enkele teksten te vinden zijn die precies passen bij dit artikel.
Wat ik aan de lezer wil meegeven is hoe oude bronnen kunnen worden gebruikt voor een moderne manier van heidendom, hekserij, en in dit geval: druïdisme. Ik beschrijf hieronder enkele ideeën en rituelen die in de klassieke bronnen worden beschreven en geef aan het eind steeds overwegingen mee die je mogelijk inzichten geven voor je eigen heidense pad.
Tekst en afbeeldingen: Yvonne Vetjens

Klassieke bronnen

Deze klassieke bronnen geven een beeld van de rol die druïden in de Keltische (met name Gallische (=grofweg Frankrijk)) samenleving hadden. Uiteraard moeten we deze bronnen vaak met een korrel zout nemen. De klassieken waren lang niet altijd objectief over de Kelten, die zij als barbaren zagen – zij schreven dus van buitenaf en kunnen niet als eerstehands bron gezien worden. Ook zijn veel teksten geen directe observaties, maar tweedehands overnames van oudere werken. Deze klassieke bronnen zijn daarom hooguit secundaire bronnen, waarvan we nooit helemaal zeker zullen weten of ze altijd de waarheid vertellen (tenzij ze op een of andere manier bevestigd kunnen worden). Als je echter de context van de bronnen begrijpt, kun je er echter nog steeds waardevolle informatie uithalen.

Poseidonius: de druïde als fifilosoof, priester, bemiddelaar en rechter

(ca. 135-51 v.C.) is een belangrijke bron voor onze kennis over druïden. Hij reisde veel en het is bekend dat hij in Gallië is geweest. Zijn werk is alleen nog maar bekend via latere werken waarin zijn woorden zijn overgenomen, zoals dat van Julius Caesar, de Griek Strabo en de Siciliaan Diodorus Siculus.

Volgens Poseidonius (en andere klassieke bronnen) waren de druïden filosofen en religieuze geleerden die in zeer hoog aanzien stonden bij de Galliërs (andere klassieke bronnen hebben het over de meer algemene naam ‘Kelten’).
Offerritueel zouden altijd moeten plaatsvinden in hun aanwezigheid. Filosofen spreken namelijk de taal van de goden en weten de juiste offergaven te doen. Daarom moest volgens Poseidonius via de bemiddeling van deze mannen de zegening van de goden gezocht worden. In deze woorden is ook het priesterschap te herkennen.

Druïden behandelden ook disputen, zowel privaat als publiek, inclusief het deel wat wij nu strafrecht zouden noemen. Zij deden bijvoorbeeld uitspraak in moordzaken en kwesties rondom erfenissen. Als men zich niet aan de uitspraak van de druïde hield, kon dat betekenen dat men uitgesloten werd van de offerrituelen – klaarblijkelijk een straf in die tijd.

De Keltische stammen gehoorzaamden de druïden niet alleen in vredestijd maar ook in oorlogstijd. Net als bij offerrituelen voor de goden, lijken de druïden als bemiddelaars tussen rivaliserende stammen te hebben opgetreden. Als twee stammen elkaar naderden, kon een druïde naar voren treden en een eventuele slag voorkomen; beide stammen luisterden ongeacht bij welke stam de druïde hoorde. Zoals Poseidonius het mooi verwoordde: “Ares heeft ontzag voor de Muzen.”

Overweging: Hoe kunnen hedendaagse druïden bovenstaande rollen vervullen?
Veel hedendaagse druïden zijn particuliere individuen, voor wie het druïdisme een persoonlijke beleving is.
Maar druïde kan ook een werkelijk beroep zijn: vanuit de Oudheid gezien kan een druïde een priester zijn, een filosoof, een bemiddelaar en/of een rechter. Zie jij een dergelijke rol voor jezelf weggelegd? Zie je die rol als kleinschalig; alleen voor jou en je naasten? Of is er misschien ook een maatschappelijke rol die hedendaagse druïden kunnen opeisen?

Poseidonius: studeren voor druïde

Als we de tekst van Julius Caesar, die Poseidonius parafraseerde, mogen geloven, stonden de druïden aan de top van de sterk hiërarchische Keltische samenleving. Druïden hadden zoals hierboven al blijkt veel verantwoordelijkheden, maar ze hadden ook enkele belangrijke privileges. Zo hoefden druïden niet mee te vechten tijdens oorlogen. Druïde werd je dan ook niet zomaar.

De studie voor druïde kon tot wel twintig jaar duren. Men leerde vele teksten uit het hoofd. Het was om twee redenen
niet toegestaan om deze teksten op te schrijven: men wilde niet dat deze teksten aan de massa onthuld zouden worden en ze trainden op deze manier hun geheugen. Naast de teksten en de kennis voor de in de vorige paragraaf
genoemde vaardigheden bestudeerden de druïden ook de natuurlijke wereld, waaronder de sterrenhemel.

Als een druïde overleed, moest er een opvolger komen (dit impliceert dat iemand een druïde was tot aan zijn dood). Volgens Poseidonius waren er velen die druïde wilden worden, vanwege de voordelen en het hoge aanzien. Een opvolger werd meestal gekozen, maar soms werd er ook om deze eer gevochten.

Overweging: Kan iedereen zich tegenwoordig druïde noemen, of moet je daar wel iets voor weten en/of kunnen? Is het ook nu nog nodig dat je een jarenlange studie ondergaat voor je je druïde kunt of mag noemen? Wat moet je eigenlijk weten en/of kunnen (zijn dat de vaardigheden die in de alinea hiervoor zijn beschreven, of (ook) andere zaken)? Wie bepaalt of bepalen eigenlijk wie zich druïde noemt? Is er een inwijding nodig om jezelf druïde te kunnen noemen en zo ja, hoe ziet die inwijding er dan uit?

Plinius: magische planten en eieren

Plinius diende in de eerste eeuw n.C. als militair onder de keizers Nero en Vespasianus. Hij reisde en studeerde veel en schreef alle hem bekende feiten op in zijn encyclopedie Naturalis Historia. Over de druïden vermeldt Plinius meerdere interessante zaken. Het beroemde ritueel dat de druïden aan de maretak wijdden kennen we dankzij Plinius. De Galliërs zouden zowel de maretak als de eik in hoog aanzien houden. Volgens Plinius zou zelfs het woord “druïde” van het Griekse woord voor “eik” (drus) afkomstig zijn. Druïden hielden bij voorkeur hun rituelen in bossen waar eiken groeiden, en de zeldzame combinatie van maretak die op eik groeit was heilig voor hun. De druïden sneden de maretak van de eik op de zesde dag van de maancyclus omdat de maan dan wassende is. Ze hielden offers en heilige feestmalen onder de eiken: eerst bracht men twee stieren naar voren, een in wit geklede priester klom dan in de eik en
sneed de maretak af met een gouden sikkel waarbij de plant op een wit kleed viel en daarna werden de stieren geofferd terwijl men tot de goden bad. Een drank van de maretak zou onvruchtbaar vee weer vruchtbaar maken en als medicijn tegen alle soorten gif dienen. De Keltisch naam kon dan ook volgens Plinius als “allesgenezend” worden vertaald. Ook andere planten, zoals selago en samolus (van beide namen is niet zeker om welke planten het gaat) werden op een rituele manier geplukt.

Plinius beschrijft ook hoe in de zomermaanden vele slangen zich verzamelden in een bal die bij elkaar werd gehouden door speeksel en ander lichaamsvocht. Volgens de druïden produceerden deze slangen een object dat op een ei lijkt, genaamd anguinum, dat ze in de lucht gooiden en dat de druïden in hun mantel moesten opvangen voordat het de grond raakte. Dit kon alleen maar gedurende een bepaalde maanfase (niet gespecificeerd) gedaan worden. Een echte anguinum was te herkennen doordat deze altijd tegen de stroom in drijft. Plinius omschreef het voorwerp als klein, rond en appelvormig met een oppervlak als de arm van een octopus. De druïden gebruiken de steen tijdens rechtszaken en audiënties van koningen.

Overwegingen: Plinius schrijft op een skeptische wijze over bovenstaande rituelen. Geloof jij in de krachten die in
deze paragraaf zijn beschreven? Wat is het belang van magie binnen het druïdisme? Houd je je bezig met magie?
Zo ja, houd je je dan bezig met rituele magie, houd je het liever simpel, of zoek je een balans tussen deze twee manieren?

Conclusie: Rituelen voor de 21e eeuw

Er zijn vele andere bronnen die ik wegens plaatsgebrek niet heb aangehaald. Er zijn tientallen klassieke bronnen over de druïden, de een uitgebreider dan de ander, de een betrouwbaarder dan de ander. Er zijn vele middeleeuwse insulaire bronnen die ik niet heb genoemd. Ik denk dat ik in bovenstaande tekst een goede introductie heb gegeven en in ieder geval de belangrijkste elementen heb besproken. Als je meer wilt weten, raad ik je absoluut aan om ook de andere bronnen op te zoeken! Een begin voor de liefhebber:

• Barry Cunliffe (2010) Druids, een kort overzicht. Milinda Uitgevers.
• Miranda J. Green (2002) Ontdek de Wereld van de Druïden. Uitgeverij Atrium.
• Ronald Hutton (2007) The Druids. Bloomsbury.

Over de schrijver:

Naam: Yvonne Vetjens

(klik op de naam voor meer van deze schrijver)

Wie ben ik: Schrijfster bij Eik-en-Blad

Lieve lezer, de schrijvers en illustratoren van Eik-en-Blad maken alles vanuit hun eigen passie en als vrijwilligers. En er is niets zo motiverend voor een vrijwilliger als een blijk van waardering in de vorm van een reactie. Dit kan onderaan dit artikel in het reactieformulier. Om spam te voorkomen moet je eerste reactie op de site eerst éénmaal door een beheerder worden goedgekeurd.
Geen tijd om een hele reactie te schrijven? Je kan ook kiezen om (anoniem) een aantal sterren achter te laten door te kiezen hoeveel sterren je als waardering wenst achter te laten. Ook dat wordt zeer gewaardeerd!